ارتقای خدمات و معیشت راهکار توانمندسازی عشایر استان خوزستان 

شوشان ـ نوید قائدی  :

عشایر استان خوزستان، به‌عنوان تقریباً سومین استان با بیشترین جمعیت عشایری کشور، نقش‌محوری در تولید اقتصادی، امنیت غذایی و حفظ فرهنگ‌های بومی دارند. بااین‌حال، سبک زندگی کوچ‌نشینی و دوری از مراکز خدمات، چالش‌های متعددی را در زمینه‌های زیرساختی، اقتصادی و آموزشی برای این قشر مولد ایجاد کرده است. توانمندسازی عشایر خوزستان یک راهبرد اساسی برای دستیابی به توسعه پایدار محلی و ارتقای کیفیت زندگی آن‌ها است.
مهم‌ترین چالش، نبود جاده‌های مناسب در مناطق عشایری است که در فصول بارندگی و کوچ، تردد و دسترسی به خدمات را بسیار دشوار می‌کند. همچنین، کمبود تأمین آب پایدار به دلیل خشکسالی‌ها و عدم دسترسی به شبکه برق، مخابرات و اینترنت از دیگر مسائل زیرساختی جدی است. همچنین مشکلاتی نظیر تأمین نهاده‌های دامی (علوفه)، بازار رسانی محصولات (مانند گوشت، لبنیات و صنایع‌دستی) و نیاز به حمایت‌های مالی و اعتباری پایدار، بر معیشت عشایر فشار می‌آورد. پراکندگی و کوچ عشایر باعث ناهماهنگی در تقویم آموزشی، کمبود مدارس استاندارد (مانند کانکس‌های آموزشی) و مشکلات در پیگیری تحصیلی فرزندان عشایر می‌شود. دسترسی محدود به خدمات بهداشتی و درمانی در طول مسیر کوچ و نیاز به توسعه توانمندی‌های اجتماعی (به‌ویژه برای زنان عشایر) از مهم‌ترین چالش‌های مناطق عشایری خوزستان است.
بر اساس تحقیقات و برنامه‌های جاری، راهبردهای توسعه جامعه عشایری خوزستان می‌تواند بر چند محور اصلی استوار باشد. تنوع‌بخشی به مشاغل یکی از مهم‌ترین راهبردها است که علاوه بر دامداری، با استفاده از آموزش‌های مهارتی، مشاغل بومی و سنتی بازارمحور نظیر صنایع‌دستی قالی‌بافی، گلیم‌بافی و سایر هنرهای دستی در سبد تولید عشایر قرار گیرند گرچه کاهی این کارها انجام می‌شود؛ اما باید هدفمند برای انجام مستمر آن‌ها برنامه‌ریزی کرد. همچنین تولید محصولات کشاورزی فرعی مانند پرورش زنبورعسل (تولید عسل و فرآورده‌های جانبی)، پرورش قارچ خوراکی و گیاهان دارویی می‌تواند در جوار دامداری به ایجاد درآمد پایدار عشایر کمک نماید. در کنار این دو رکن اساسی تولید تسهیل دسترسی محصولات به بازار بسیار مهم است. حمایت از بازاریابی و فروش محصولات از طریق برگزاری نمایشگاه‌های فصلی توانمندی‌ها (مانند نمایشگاه‌های توانمندی روستاییان و عشایر در مرکز استان، اهواز) و ایجاد کانال‌های فروش مستقیم از برنامه‌های کاربردی می‌تواند باشد.
تأمین مالی نیازهای عشایر مانند تأسیس و حمایت از صندوق‌های خرد زنان روستایی و عشایری برای دسترسی آسان‌تر به منابع مالی و اعتباری جهت توسعه کسب‌وکارهای کوچک آن‌ها همچنین حمایت از تولید دام با عقد قراردادهای حمایتی برای تولید گوشت و توزیع نهاده‌های دامی یارانه‌ای برای کاهش هزینه‌های تولید از کارهای مهم حمایتی است.
توسعه زیرساخت‌ها برای تسهیل زندگی و کوچ و افزایش بهره‌وری  زندگی عشایری بسیار ضروری است. اختصاص بودجه‌های ویژه برای احداث، بهسازی و نگهداری جاده‌های مناطق عشایری برای کاهش مشکلات تردد و حمل‌ونقل همچنین تقویت ناوگان تانکرهای آب‌رسان برای مناطق دورافتاده‌ای که منابع آبی آن‌ها خشک شده است از جمله نیازهای ضروری است. گسترش طرح‌های توزیع و نصب پنل‌های خورشیدی برای تأمین روشنایی و شارژ تلفن همراه خانوارهای عشایری بسیار ارزشمند و مفید است، اجرای طرح‌هایی مانند "پست عشایری" برای اعطای کد پستی به هر خانوار و ارائه خدمات پستی و الکترونیک در مناطق عشایری که گامی مهم در جهت تحقق عدالت ارتباطی است.
آموزش، مهارت‌آموزی و توسعه منابع انسانی یعنی سرمایه‌گذاری بر روی دانش و مهارت جامعه عشایری، به‌ویژه زنان و جوانان، برای پایداری درازمدت این بخش حیاتی است. ارائه آموزش‌های مهارتی تخصصی در زمینه‌های مرتبط با معیشت عشایری (مانند پرورش دام، تولید فرآورده‌های دامی و صنایع‌دستی) با همکاری اداره کل آموزش فنی و حرفه‌ای و هدفمندکردن آموزش‌ها بر اساس نیازسنجی بازار کار و مشاغل بومی - سنتی برای ایجاد اشتغال پایدار می‌تواند بسیار مهم باشد. 
جهت توسعه آموزش عشایری، احداث و تجهیز مدارس استاندارد (ثابت یا سیار مناسب با سبک کوچ) جهت بهبود کیفیت تعلیم‌وتربیت برای جلوگیری از ترک تحصیل و عقب‌ماندگی تحصیلی دانش‌آموزان عشایری، باتوجه‌به چالش‌های کوچ و پراکندگی ضروری است. همچنین برای  توانمندسازی زنان عشایر، آموزش تسهیلگران زن عشایری برای مدیریت صندوق‌های خرد، آموزش‌های کارآفرینی و مهارت‌های تولیدی (مانند خیاطی و زنبورداری) باهدف افزایش نقش مستقل آن‌ها در اقتصاد خانواده می‌تواند راهگشا باشد.

در نهایت توانمندسازی جامعه عشایری خوزستان نیازمند یک رویکرد همه‌جانبه و منطقه‌ای است که باید توسط مدیریت ارشد استان که در آن، حل چالش‌های زیرساختی(جاده و آب) با توسعه توانمندی‌های انسانی و اقتصادی (آموزش‌های مهارتی و حمایت مالی) ترکیب شود. هدف نهایی، نه‌تنها بهبود معیشت، بلکه حفظ و ارتقای نقش مولد اقتصادی و پاسدار محیط‌زیست عشایر در چارچوب اصول توسعه پایدار است. اجرای موفق این راهکارها می‌تواند شاخص‌های کیفیت زندگی در این مناطق را به طور ملموس افزایش داده و جامعه عشایری را به عنصری فعال‌تر و توانمندتر در توسعه استانی و ملی تبدیل کند.